Maharishi Patanjali Pratipadit Ashtanga Yoga

Akash Kahar

• 13 oktober 2023
• 9789356593985

Samenvatting:

મહર્ષિ પતંજલિ પ્રતિપાદિત અષ્ટાંગ યોગ :

મહર્ષિ પતંજલિ કૃત અષ્ટાંગ યોગ ના સંસ્કૃત ષ્લોક નું ગુજરાતી ભાષામાં સચોટ અને શુદ્ધ અનુવાદન તથા અષ્ટાંગ યોગ ના દરેક અંગ નું વિસ્તૃત વર્ણન સાથે વિવેચન.

અષ્ટાંગ યોગ એ વાંચન કે પ્રવચન ને બદલે પ્રત્યક્ષ અનુભવ કરવાનો વિષય છે.

મહર્ષિ પતંજલિ યોગની વ્યાખ્યા મુજ્બ ચિત્તવૃત્તિઓના નિરોધથી યોગની પ્રાપ્તિ થાય છે. તેની પદ્ધતિ એટલે અષ્ટાંગ યોગ. આ આઠ સોપાન એટલા મહત્વના છે કે તેના દ્વારા ચિત્તની વૃત્તિઓનો નિરોધ કરીને એને સમાધિ સુધીની સર્વોચ્ચ કક્ષાએ લઈ જઈને પરમ તત્વ સાથે એનું અનુસંધાન કરાવી શકાય છે.

અષ્ટાંગ યોગ એ અલગ અલગ આઠ પગથીયાનો માર્ગ નથી પણ આઠ પરિમાણોનો માર્ગ છે, જેમાં આઠેય પરિમાણોનો અભ્યાસ કરવામાં આવે છે.
અષ્ટાંગયોગ ના આ આઠ અંગ છે :

૧. યમ,

૨. નિયમ,

૩. આસન,

૪. પ્રાણાયામ,

૫. પ્રત્યાહાર,

૬. ધારણા,

૭. ધ્યાન અને

૮. સમાધિ.

અષ્ટાંગયોગનું પ્રથમ અંગ છે યમ:

ભારતીય સંસ્કૃતિમાં હંમેશા સત્ય બોલવા અને આચરવા પર ભાર મુકવામાં આવ્યો છે. મન, કર્મ , વચન થી કોઈપણ પ્રકારની હિંસા ન થાય તે અંગે જાગૃત રહેવું, આ ઉપરાંત ચોરી ન કરવી અને ખોટો સંગ્રહ ન કરવો. વ્યક્તિ પોતાની ઈંદ્રિયો પર કાબુ રાખીને બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરી શકે છે.

યમના પાંચ વિભાગ છે -

૧. સત્ય,

૨. અહિંસા,

૩. અસ્તેય,
૪. અપરિગહ,

૫. બ્રહ્મચર્ય,.

અષ્ટાંગયોગનું બીજું અંગ છે નિયમ :

નિયમના પણ પાંચ પ્રકાર છે. આ નિયમો છે જે જીવનને વધુ સરળ અને ખુશહાલ બનાવવામાટે વ્યક્તિએ પાડવા જોઈએ

૧. શૌચ ,

૨. સંતોષ ,

૩. તપ ,

૪. સ્વાધ્યાય,

૫. ઈશ્વરપ્રણિધાન ,

અષ્ટાંગયોગનું ત્રીજું અંગ છે આસન :

શરીર પર નિયંત્રણ રહેવાથી વ્યક્તિગત સ્વ અને સાર્વત્રિક સ્વનું એકીકરણ થઈ શકે છે .

અષ્ટાંગયોગનું ચોથું અંગ છે પ્રાણાયામ :

શ્વાસોચ્છવાસની સ્વાભાવિક ક્રિયાનું નિયંત્રણ અને તેમાં નિયમિત ક્રમ લાવવો એ અષ્ટાંગ યોગનું ચોથું અંગ છે , જેને પ્રાણાયામ કહીએ છીએ તેના ત્રણ ભાગ છે . પૂરક , કુમ્ભક અને રેચક

અષ્ટાંગયોગનું પાંચમું અંગ છે પ્રત્યાહાર :

વ્યક્તિએ પોતાની ઇન્દ્રિઓને કાબુમાં રાખી તેના મૂળ સ્ત્રોત સાથે ફરી જોડાય તે પ્રમાણે વાળવાની છે. બાહ્ય વિષયોમાંથી મુક્ત થઈ અંતર્મુખી બનવાની અવસ્થા એટલે પ્રત્યાહાર

અષ્ટાંગયોગનું છઠ્ઠુ અંગ છે ધારણા:

ધારણા એટલે ચિત્તને કોઈ એક પદાર્થ પર સ્થિર કરી ધ્યેયને ધારણ કરવું. ચિત્ત , નાભિ , હૃદય , ભૂકુટિ - મધ્ય કે શરીરના અન્ય અંગ પર કેન્દ્રિત થવું.

અષ્ટાંગયોગનું સાતમું અંગ છે ધ્યાન:

ધ્યાન એટલે ચિત્તને સ્થિર કરીને લાંબો સમય ટકાવી રાખવું . બધી જ વસ્તુઓ પર થી કોઈ એક જ વસ્તુ પર એકાગ્ર થવાથી ધ્યાનની અવસ્થા પ્રાપ્ત થાય છે .

અષ્ટાંગયોગનું આઠમું અંગ છે સમાધિ:

સમાધિ એ અષ્ટાંગયોગનું છેલ્લું સર્વોચ્ચ સોપાન છે.

સમાધિ અવસ્થામાં કેવળ ધ્યેય વસ્તુની જ ચેતના રહે છે . સમાધિમાં આત્મા અને ધ્યાનની ક્રિયાનો જાણે લોપ થઈ જાય છે કેવળ ધ્યેય વસ્તુનો જ પ્રકાશ રહે છે જેને આપણે પરમ તત્ત્વ કહીએ છીએ .

યોગનું મુખ્ય ધ્યેય ચિત્તની વૃત્તિઓના નિયંત્રણ દ્વારા નકામા વિચારોને નાબુદ કરી, વ્યક્તિત્વ ના વિકાસમાંઉપયોગી બને એવા વિચારોને સ્થિર કરવાનું છે.

અષ્ટાંગ યોગ એ વાંચન કે પ્રવચન ને બદલે પ્રત્યક્ષ અનુભવ કરવાનો વિષય છે.