Handleiding Gedrag

Joost van den Oever

• 03 januari 2025
• 9789465208299

Samenvatting:

Bijzonder gedrag van je kind, je partner of jezelf, wordt verklaard in deze universele handleiding. Gedrag wordt beïnvloed door verschillende factoren, zoals de vijf persoonlijkheidsdimensies (Big Five-model), de negen meervoudige intelligenties (Howard Gardner), en de prikkelverwerking in de hersenen, zoals ADHD, ASS of HSP. Naast deze aangeboren factoren (nature) kan gedrag ook voortkomen uit de opvoeding of ingrijpende gebeurtenissen die het kind heeft meegemaakt. Door inzicht te krijgen in al deze verschillende puzzelstukjes ontstaat er een steeds duidelijker beeld van de persoonlijkheid van het kind en hoe je met dat gedrag om kunt gaan.

Handleiding Gedrag is niet alleen bedoeld voor professionals in het onderwijs, maar ook voor ouders die thuis te maken hebben met moeilijk gedrag van hun kind. Daarnaast is het boek interessant voor mensen die het gedrag van hun partner, familieleden of vrienden soms erg ingewikkeld vinden, en voor iedereen die zijn eigen gedrag niet altijd begrijpt. Met de handleiding erbij wordt gedrag een stuk minder ingewikkeld!

Inleiding

Gedrag is voor jezelf vaak logisch, maar voor anderen is het soms onbegrijpelijk. Omgekeerd kan het gedrag van anderen ingewikkeld, asociaal of egoïstisch overkomen, zonder dat zij zich daarvan bewust lijken te zijn. Iedereen vindt zichzelf integer, rechtvaardig en meelevend, en als iedereen zich zo zou gedragen als jij, zou de wereld er een stuk mooier uitzien. Blijkbaar is gedrag iets heel persoonlijks, dat door veel factoren wordt beïnvloed en voor iedereen anders is. Als we de handleiding van de ander zouden kennen, en de wereld door zijn ogen zouden zien, zouden we meer begrip krijgen voor zijn gedrag. Dan zouden we ontdekken dat al het gedrag natuurlijk is, hoe afwijkend het soms ook mag lijken. Om kinderen te kunnen begeleiden is het daarom belangrijk om de handleiding van het kind te leren kennen. Het helpt je om te begrijpen waar bepaald gedrag vandaan komt en wat het kind nodig heeft om zijn gedrag te veranderen. Is hij van nature zo, of is hij zo geworden? Komt het door zijn persoonlijkheid, intelligentie, of de manier waarop zijn hersenen prikkels verwerken? Of heeft het te maken met zijn opvoeding en bepaalde ingrijpende gebeurtenissen die hij heeft meegemaakt?
Afwijkend of lastig gedrag ontstaat vaak door een combinatie van al deze factoren. Bij alle kinderen die ik op scholen heb begeleid, van kleuters tot jongvolwassenen, zag ik dat hun gedrag altijd logisch voortkwam uit de wisselwerking tussen hun persoonlijkheid en de omstandigheden. Hoe lastig of zelfs complex het gedrag ook was, er bleek altijd een verklaarbare reden voor, ook al vonden leerkrachten en ouders het soms erg moeilijk om hiermee om te gaan. Zij probeerden de kinderen in te passen in hun dagelijkse structuur, wat bij de meeste kinderen prima lukte, maar bij een enkeling soms niet. Dat ene kind kostte dan zoveel energie dat ze er soms boos, moedeloos en onzeker van werden. Het was dan vaak een grote opluchting voor ze als ik uitlegde dat zij niet de oorzaak van het probleem waren, maar wél de oplossing. Niet door strengere regels, beloningen of straffen, maar door inzicht te krijgen in het gedrag van het kind en de omgeving aan te passen aan wat het kind nodig heeft om zich veilig te voelen. Zodra het kind zich begrepen en geaccepteerd voelt, zal het zijn gedrag zo goed mogelijk proberen af te stemmen op zijn omgeving.

Dit boek is gebaseerd op mijn ervaringen als jeugdhulpverlener, gezinsbegeleider, docent, gedragsspecialist, vader en opa. Het doel is niet om gedrag wetenschappelijk te categoriseren en in hokjes te stoppen, maar om te laten zien dat gedrag door heel veel verschillende factoren wordt beïnvloed en daardoor niet in hokjes te stoppen is. Door de invloed van al deze factoren te analyseren, wordt duidelijk waar het gedrag vandaan komt en wat het kind nodig heeft om zijn gedrag aan te passen. Dit boek biedt je puzzelstukjes die helpen om een beeld te vormen van de persoonlijkheid van een kind en het bijbehorende gedrag beter te begrijpen. Met de handleiding erbij wordt opvoeden een stuk eenvoudiger.

Voordat we naar de verschillende persoonlijkheidskenmerken gaan kijken, zal ik eerst uitleggen wat persoonlijkheid nou eigenlijk is, of deze bij geboorte al vaststaat, of dat je haar naar eigen behoefte kunt aanpassen. In hoofdstuk 2 laat ik aan de hand van de ‘Five-Factor Theory’ zien dat persoonlijkheid is opgebouwd uit vijf verschillende dimensies, zoals bijvoorbeeld introvert/extravert en emotioneel/rationeel, die ik vervolgens in hoofdstuk 3 uitvoerig toe zal lichten. In hoofdstuk 4 bespreek ik de verschillende soorten intelligenties, zoals sociale en lichamelijke intelligentie, en de invloed daarvan op je persoonlijkheid. In hoofdstuk 5 leg ik uit hoe de verschillende manieren van prikkelverwerking in de hersenen hierop van invloed kunnen zijn. Naast deze aangeboren factoren laat ik in hoofdstuk 6 zien dat ook omstandigheden, zoals de opvoeding en het gezin waarin je opgroeit, van invloed kunnen zijn op je persoonlijkheid. In hoofdstuk 7 bespreek ik vervolgens de invloed van positieve ervaringen en ingrijpende gebeurtenissen hierop.
Na ieder hoofdstuk kun je je inzichten over de factoren die de persoonlijkheid beïnvloeden invullen in de bijgevoegde ‘universele handleiding’. Samen met andere betrokkenen kun je zo bekijken wat het kind nodig heeft om zijn gedrag te kunnen veranderen. In hoofdstuk 8 geef ik hier per onderdeel een aantal voorbeelden van. Het zijn geen kant-en-klare oplossingen, maar ideeën om samen met het kind nieuwe mogelijkheden te ontdekken om zijn gedrag beter af te stemmen op de omgeving.
Wanneer lastig gedrag uitgroeit tot complex gedrag, zijn er verschillende benaderingen mogelijk om het gedrag te veranderen. Deze worden beschreven in hoofdstuk 9 en zijn voornamelijk bedoeld om samen met een zorgmedewerker of ambulant begeleider toe te passen. In dit hoofdstuk gaat het ook over je eigen rol als volwassene en de invloed die jouw persoonlijkheid heeft op het kind. Daarom nodigt hoofdstuk 10 je uit om eens na te denken over je eigen handleiding. Welke invloed hebben je intelligentie, empathisch vermogen en zelfbewustzijn op je persoonlijkheid gehad? En hoe hebben je ouders, je opvoeding en andere ingrijpende gebeurtenissen je gevormd? Je zult verrast zijn door de heldere inzichten over jezelf en ontdekken hoe eenvoudig het soms kan zijn om je gedrag te veranderen. Je wordt vriendelijker voor jezelf, gaat jezelf meer waarderen en je wordt steeds meer de persoon die je van nature bent, of die je op dit moment het liefst wilt zijn.